19.10.2017 - EEN KIJKJE IN HET BREIN VAN DE IRRATIONELE CONSUMENT

EXPERIMENT

Stel: je doet mee aan het volgende experiment. Een willekeurig iemand krijgt 100 euro en mag dat geheel naar eigen inzichten onder zichzelf en jou verdelen. Vervolgens mag jij bepalen of je dat aanbod accepteert. Doe je dat niet dan krijg jij niks maar krijgt de ander ook niks. Wat zou jij doen? Welk aanbod van de ander zou je accepteren? En wat als de rollen omgedraaid waren? Hoeveel zou je aan jezelf toewijzen in de wetenschap dat je aanbod door de ander afgewezen zou kunnen worden?

SPELTHEORIE

Wiskundigen bestuderen dit soort vraagstukken met behulp van de zogenaamde speltheorie. En psychologen doen er maar al te graag empirisch onderzoek naar. Om ons gedrag vervolgens zoveel als mogelijk te “verklaren”. Hierbij de resultaten in een notedop. Ongeveer 2 op de 3 gedane aanbiedingen ligt tussen de 40 en 50 euro. Slechts 1 op de 25 proefpersonen (beide personen maken immers deel uit van het experiment) biedt minder dan 20 euro. En ruim 1 op de 2 proefpersonen wijst dit aanbod vervolgens af.

AFGUNST MAAKT BLIND

Bijzonder vreemd allemaal eigenlijk als je bedenkt dat zodra je een aanbod > 0 euro niet accepteert je met minder (want geen) geld naar huis gaat dan wanneer je dat aanbod (hoe slecht dan ook) wel accepteert. Met andere woorden: mensen zijn geneigd om zichzelf tekort te doen als ze daarmee een ander nog meer tekort kunnen doen. Andere mensen weten dat (want ons kent ons) en houden daar in hun beslissing rekening mee. Wat een boeiend inzicht toch weer in een tijd waarin veel mensen weg lijken te kwijnen in zelfmedelijden en elkaar zo verschrikkelijk weinig lijken te gunnen.

de positieve benadering

Je kunt de uitslag van het experiment evenzogoed ook positief belichten. Gelukkig maar zou ik haast zeggen. Tot op zekere hoogte “bewijst” dit experiment immers ook dat mensen niet enkel economische wezens zijn die uit zijn op financieel eigen gewin. Kennelijk vinden we het nog veel belangrijker dat we het minstens zo goed of in elk geval niet (veel) slechter hebben dan de mensen om ons heen. In dat geval zouden we immers elk aanbod > 0 euro accepteren. Maar dat doen we niet want met hoe minder wij zelf genoegen nemen hoe meer we de ander moeten gunnen. En dat is klaarblijkelijk een stuk lastiger dan we ooit zullen toegeven.

OF ZIJN WE GEWOON TE DOM?

Een andere conclusie zou kunnen zijn dat mensen in diepste zin wel degelijk economische wezens zijn, maar dat de meesten van ons eenvoudigweg niet doorhebben dat ze zichzelf met het afwijzen van ieder aanbod > 0 euro eveneens tekort doen. Ze zijn zo druk bezig met het teleurstellen van de ander dat hun eigen teleurstelling daaraan ondergeschikt raakt. Ik vrees met grote vreze dat dat wel eens de meest voor de hand liggende conclusie zou kunnen zijn.